Dân ca Quan họ Bắc Ninh – 10 năm nhìn lại

Hát Quan họ đã trở thành một sinh hoạt thường nhật trong đời sống của người dân Bắc Ninh - Kinh Bắc.

Những năm qua, Bắc Ninh không chỉ được biết đến là địa phương với nhiều chỉ tiêu kinh tế - xã hội nằm trong tốp các tỉnh dẫn đầu cả nước, mà còn đi đầu trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị vật thể và phi vật thể. Cho đến nay, Bắc Ninh là tỉnh duy nhất trong cả nước có chính sách trợ cấp hằng tháng cho nghệ nhân Dân ca Quan họ. Bên cạnh đó, Bắc Ninh cũng đã có nhiều đề án, dự án, chương trình nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Tiêu biểu có thể kể đến Dự án “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Dân ca Quan họ Bắc Ninh giai đoạn 1 (2010-2011)”; Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Dân ca Quan họ Bắc Ninh và Ca trù giai đoạn 2013-2020”; Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Dân ca Quan họ Bắc Ninh và Ca trù giai đoạn 2013-2020”; Kế hoạch tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh - Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đến năm 2022...

Từ năm 2009 đến nay, tỉnh đã tôn vinh và tri ân các “Báu vật nhân văn sống”, phong tặng 71 nghệ nhân và 05 nghệ nhận ưu tú, thực hiện hỗ trợ hàng tháng cho các nghệ nhân, có cơ chế đãi ngộ cho các nghệ sĩ, diễn viên, nhân viên Nhà hát dân ca Quan họ. Qua đó, giúp các nghệ nhân tiếp tục nuôi dưỡng đam mê, nhiệt huyết, cống hiến tài năng. Mới đây, tỉnh có chủ trương hỗ trợ kinh phí hoạt động đối với làng Quan họ gốc, làng Quan họ thực hành trong tỉnh; các CLB Quan họ trong và ngoài tỉnh. Theo đó, từ năm 2019, các làng Quan họ gốc trên địa bàn được hỗ trợ 30 triệu đồng/lần/năm; làng Quan họ thực hành được hỗ trợ 20 triệu đồng/lần/năm; CLB Quan họ trong và ngoài tỉnh được hỗ trợ 20 triệu đồng/lần (nếu có lãnh đạo tỉnh đến thăm). Việc hỗ trợ trên nhằm động viên, khích lệ các làng Quan họ, CLB Quan họ tiếp tục đóng góp tích cực vào công tác bảo tồn và phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh.

Đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản, thời gian qua, tỉnh cũng đã mở rộng các hình thức truyền dạy Quan họ trong cộng đồng dân cư và đưa vào chương trình giảng dạy chính thức trong trường học; tu bổ, tôn tạo quần thể di tích lịch sử Thủy tổ Quan họ; đưa vào sử dụng 05 Nhà chứa Quan họ và đang tiếp tục triển khai xây dựng ở nhiều địa phương. Đặc biệt cơ bản hoàn thành công trình Nhà hát Dân ca Quan họ với quy mô hoành tráng, kiến trúc độc đáo, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, đây sẽ là nơi lý tưởng du khách thăm quan, cảm nhận những nét tinh túy của Quan họ.

Việc tuyên truyền, quảng bá Dân ca Quan họ được đẩy mạnh với nhiều hình thức phong phú cả trong và ngoài nước. Nhiều sinh hoạt văn hóa Quan họ đã trở thành hoạt động thường niên như các chương trình: Về miền Quan họ, Hát Quan họ trên thuyền, Canh hát Quan họ đêm Rằm,… đã thu hút hàng vạn khán giả theo dõi.

Từ chỗ chỉ có 49 làng Quan họ gốc và 34 câu lạc bộ, đến nay tỉnh đã có cơ chế khuyến khích phát triển các làng, câu lạc bộ Quan họ, hiện đã có 369 làng Quan họ thực hành, 381 câu lạc bộ trong tỉnh với trên 10.000 người ở các độ tuổi tham gia, hàng nghìn người có khả năng truyền dạy. Đặc biệt, có 140 câu lạc bộ Quan họ ở các tỉnh bạn, nhiều cộng đồng ở nước ngoài trong đó có nhiều người không phải quê Kinh Bắc nhưng vẫn tham gia sinh hoạt vì những tình cảm yêu mến dành cho Quan họ. Xây dựng Trung tâm lưu trữ, bảo tồn và khai thác, thực hiện 30 chuyên đề nghiên cứu, ký âm 107 bài Quan họ cổ, xuất bản 09 đầu sách về Dân ca Quan họ…

Có thể nói, hát Quan họ đã trở thành nét văn hóa đặc trưng bao trùm lên các lễ hội vùng Kinh Bắc, thành một sinh hoạt thường nhật trong đời sống của người dân, phát triển rộng khắp làng xã, vào từng thôn xóm, góc phố. Quan họ cũng lan tỏa đến mọi miền Tổ quốc, trở thành một biểu tượng văn hóa hấp dẫn, góp phần tích cực trong quá trình hội nhập văn hóa với quốc tế. Tình người Quan họ luôn được nhắc đến như một bản sắc của vùng Bắc Ninh - Kinh Bắc. Những thành quả trên chỉ có thể là sức sống lâu bền bắt nguồn từ giá trị nội tại của Quan họ và là kết quả nỗ lực của Đảng bộ, chính quyền, các tầng lớp nhân dân.

Đặc biệt là tâm huyết nỗ lực của nhiều cá nhân và cả cộng đồng Quan họ: đó là những nghệ nhân, anh hai, chị hai dốc lòng, dốc sức, ngày đêm miệt mài tình nguyện trao truyền nghề chơi, thực hiện tốt vai trò, sứ mệnh bảo tồn, truyền dạy, giới thiệu, quảng bá di sản văn hóa độc nhất vô nhị của quê hương; những chuyên gia nghiên cứu, nhà sưu tầm, những nghệ sĩ, diễn viên... bằng tài năng, lòng say mê đã tận tâm, tận lực cống hiến để Quan họ được bảo tồn, thăng hoa và tỏa sáng. Dân ca Quan họ như một sợi dây kết nối mỗi người dân Bắc Ninh – Kinh Bắc, gần nhau hơn, hiểu nhau hơn, yêu quê hương hơn.

Trong quá trình hội nhập và phát triển, Bắc Ninh sẽ tiếp tục làm tốt hơn nữa giữ gìn những giá trị thuộc về truyền thống, lịch sử, bản sắc văn hóa, độc đáo, nhất là văn hóa Quan họ, bảo vệ môi trường xã hội, môi trường tự nhiên, gìn giữ sự trong lành và vẻ tự nhiên của những dòng sông “thơ mộng đã đi vào thi ca”, trở thành thành phố đáng sống, có sức hấp dẫn nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực công nghiệp điện tử, công nghệ thông tin và các lĩnh vực khác...