Kinh tế Việt - Nhật: Nửa thế kỷ sát cánh
Nhân chuyến thăm của Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng tới Nhật, đúng dịp hai nước kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng và Thủ tướng Kishida thông báo hai nước nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện vì hòa bình và thịnh vượng tại châu Á và trên thế giới.
Công nhân sản xuất máy lạnh trong nhà máy Daikin tại Việt Nam.
Tháng 9/1973, Việt Nam và Nhật Bản bắt đầu thiết lập quan hệ. Nhật Bản sau đó thực thi chính sách đối ngoại theo học thuyết Fukuda - chủ trương nước Nhật có vai trò cầu nối, góp phần duy trì hoà bình, ổn định khu vực Đông Nam Á, và trong đó, Việt Nam đóng vai trò quan trọng.
Năm 1993, Thủ tướng Việt Nam Võ Văn Kiệt thăm Nhật, đánh dấu chuyến thăm chính thức đầu tiên của Chính phủ Việt Nam.
Một năm sau, năm 1994, ông Murayama Tomiichi trở thành Thủ tướng Nhật đầu tiên đến thăm Việt Nam kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao.
Lãnh đạo hai nước cũng liên tục thăm viếng, gặp gỡ. Các đời Thủ tướng Nhật đã thăm Việt Nam 12 lần. Ngược lại, các đời Tổng Bí thư Việt Nam thăm Nhật 4 lần (lần đầu vào năm 1995, khi đó Nhật là nước G7 đầu tiên đón Tổng Bí thư Việt Nam). Các đời Chủ tịch nước thăm Nhật 3 lần, Thủ tướng 21 lần, Chủ tịch Quốc hội 4 lần.
Riêng ông Abe Shinzo có 4 lần thăm chính thức Việt Nam. Theo đánh giá của cố thủ tướng Nhật, người Việt luôn dành cho ông tình cảm "như giữa những người bạn thân" mỗi khi ông sang Việt Nam hoặc có lãnh đạo Việt Nam đến thăm Nhật Bản, bất kể ông còn đương chức hay không.
Mối thân tình giữa các lãnh đạo cấp cao liên tục được duy trì và chuyển thành hành động.
Trong các nhà tài trợ song phương cho Việt Nam từ 1995 đến nay, Nhật luôn là đối tác ODA lớn nhất. Hết năm nay, triển vọng giá trị vốn vay bằng đồng yên có thể lần đầu vượt 100 tỷ yên từ năm tài khóa 2017. Vốn ODA tập trung vào giao thông, năng lượng, cơ sở hạ tầng đô thị vì là 3 lĩnh vực đột phá trong chiến lược phát triển của Việt Nam.
Những dòng vốn đó đã thành hình qua 3.300 km đường bộ được xây dựng (tương đương 70% đường hai làn tiêu chuẩn cao tại Việt Nam), các nhà máy điện với tổng công suất 4.500 MW (khoảng 10% sản lượng điện quốc gia), hay những công trình biểu tượng như cầu Nhật Tân, nhà máy xử lý nước thải Bình Hưng, tuyến đường sắt Metro số 1.
Ngoài xây dựng hạ tầng, vốn ODA còn hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực; xây dựng thể chế, chính sách pháp luật. Khi Covid-19 bùng nổ, Nhật Bản là nước đầu tiên viện trợ vaccine cho Việt Nam.
Dấu ấn của Nhật Bản không chỉ thể hiện ở ODA mà còn ở dòng vốn đầu tư FDI. Đến 20/9, FDI của Nhật Bản vào Việt Nam đạt 71,3 tỷ USD, xếp thứ ba trên 143 các quốc gia và vùng lãnh thổ có đầu tư tại Việt Nam, theo Cục Đầu tư nước ngoài.
Một trong những doanh nghiệp đặt chân đến Việt Nam từ rất sớm là Acecook. Năm 1993, họ mang đến hai lời hứa: phát triển ngành hàng thực phẩm chế biến của Việt Nam và xuất khẩu sản phẩm mang văn hoá Việt Nam ra thế giới.
Acecook hiện sở hữu 11 nhà máy, 6 chi nhánh tại Việt Nam, tạo việc làm cho hơn 6.000 lao động. Doanh nghiệp cũng cung cấp ra thị trường xuất khẩu lẫn nội địa hơn 3 tỷ sản phẩm mỗi năm.
Sau những doanh nghiệp đầu tiên tới Việt Nam như Acecook, năm 2008, vốn Nhật mới được tăng tốc đổ vào Việt Nam. Tháng 12/2008, Việt - Nhật ký Hiệp định Đối tác kinh tế song phương (VJEPA), cũng là FTA song phương đầu tiên của Việt Nam, trong đó, hai nước dành nhiều ưu đãi cho nhau hơn so với Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện ASEAN - Nhật Bản.
Về thương mại, Nhật Bản được xem là thị trường xuất khẩu tiềm năng. Việt Nam chủ yếu xuất sang thủy sản, dầu thô, dệt may, dây điện, dây cáp điện, gỗ và sản phẩm gỗ, máy vi tính và linh kiện, than đá, giày dép.
Trong tuần hàng Việt năm nay, các siêu thị của ông lớn AEON tại Nhật Bản xuất hiện những sản vật miền Nam như nhãn, xoài, sầu riêng, mật dừa nước. Trước đó nhiều năm, các sản vật của miền Bắc cũng đã lên kệ siêu thị Nhật. Giai đoạn 2017-2022, tổng giá trị xuất khẩu sản phẩm Việt Nam thông qua hệ thống bán lẻ của AEON đến Nhật Bản và các quốc gia khác đã đạt hơn 2 tỷ USD.
Trong khi đó, Việt Nam nhập khẩu từ Nhật Bản những mặt hàng phục vụ cho sản xuất công nghiệp như máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng, sản phẩm điện tử và linh kiện, sắt thép các loại, vải các loại, linh kiện ôtô, chất dẻo nguyên liệu, hóa chất, nguyên phụ liệu dệt may, da giày.
Đại diện AEON - ông lớn bán lẻ coi Việt Nam là một trong hai thị trường trọng điểm nhất - đánh giá nhiều doanh nghiệp Nhật bị thu hút bởi tốc độ tăng dân số nhanh, đặc biệt là tầng lớp trung lưu Việt Nam. Tốc độ tăng trưởng GDP cao hơn nhiều các nước châu Á khác, trong đó có Nhật Bản là một lợi thế của Việt Nam. AEON đã tuyên bố tiếp tục mở nhiều trung tâm thương mại lớn trong 3-5 năm tới tại Việt Nam.
Thị trường đông dân của Việt Nam không chỉ có sức mua lớn mà còn là nơi cung cấp nguồn lao động dồi dào cho nước Nhật. Nhiều năm trở lại đây, nước này đối diện tình trạng già hoá dân số nghiêm trọng khi tỷ lệ người cao tuổi (từ 65 tuổi trở lên), chiếm hơn 29% - mức cao nhất thế giới. Áp lực này khiến nhiều doanh nghiệp Nhật phải mở rộng sang những quốc gia có quy mô lớn, dân số trẻ, cũng như tăng nhập khẩu lao động.
Nhân lực cần cù của Việt Nam đã đóng góp lớn cho phát triển kinh tế, xã hội đất nước. Việt Nam dẫn đầu trong 15 nước phái cử thực tập sinh đi làm việc tại Nhật, theo Cục Quản lý lao động ngoài nước. Tổng cộng hơn 345.000 lao động Việt Nam đang làm việc, sinh sống tại Nhật trong 84 ngành nghề, tính đến cuối năm 2022. Hiện số lao động Việt tại Nhật chiếm khoảng một phần tư số người lao động nước ngoài tại Nhật Bản.
Trước đây, phần lớn đầu tư vào Nhật Bản đến từ các nước phát triển phương Tây. Song gần đây, đầu tư vào Nhật Bản của các công ty châu Á, trong đó có Việt Nam, ngày càng tăng.
Doanh nghiệp Việt đầu tư sang Nhật chủ yếu ở lĩnh vực công nghệ thông tin. Khoản đầu tư đáng kể nhất là của FPT, công ty có gần 15.000 kỹ sư đang làm việc cho khách hàng Nhật; có 2.900 nhân viên sự đang làm việc trực tiếp tại 16 văn phòng, trung tâm phát triển ở Nhật.
Đơn vị đặt chân vào thị trường Nhật Bản từ những năm 2000 này đặt mục tiêu vào top 20 công ty dịch vụ công nghệ lớn nhất tại Nhật Bản năm 2025, doanh thu 1 tỷ USD năm 2027.
Sau 50 năm, quan hệ hai nước Việt Nam – Nhật Bản được nhìn nhận phát triển tốt đẹp nhất từ trước đến nay. Ngoài những lĩnh vực truyền thống, còn có những lĩnh vực mới, cần chung tay hợp tác như chuyển đổi số, kinh tế xanh, chống biến đổi khí hậu…