Tăng thuế đối với thuốc lá, bia, rượu và đồ uống có đường là cần thiết để bảo vệ sức khỏe nhân dân

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan, Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh.

Theo Bộ trưởng Bộ Y tế, quy định này nhằm thể chế hóa và thực hiện Nghị quyết số 20-NQ/TW về bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới, Chiến lược Dinh dưỡng Quốc gia 2021-2030 và Chiến lược Quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá (PCTHTL) đến năm 2030.

Việc tăng thuế là một trong những biện pháp hiệu quả và tiết kiệm chi phí nhất để giảm tiêu thụ các sản phẩm có hại tới sức khỏe hoặc không lành mạnh, từ đó giúp giảm tỷ lệ mắc các bệnh không lây nhiễm như: Ung thư, bệnh tim mạch, hô hấp và tiểu đường ở Việt Nam, cũng như góp phần giảm đáng kể gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm, giảm chi phí cho hệ thống y tế và nền kinh tế do bệnh không lây nhiễm gây ra trong tương lai.

Góp ý về thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, dự thảo Luật đã đề xuất 2 phương án bổ sung thuế suất tuyệt đối trên bao thuốc lá bên cạnh thuế suất theo tỷ lệ hiện hành. Bộ Y tế ủng hộ và thống nhất với phương án 2 do Chính phủ đề xuất nhằm giảm tỷ lệ hút thuốc. Tuy nhiên, với mức thuế này thì tỷ lệ sử dụng sẽ chỉ giảm xuống còn khoảng 37,5% ở nam giới, chưa đạt được mục tiêu đề ra trong chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 (là 36%). Do đó, Bộ Y tế đề xuất tăng mức thuế này lên 5.000 đồng mỗi bao vào năm 2026 và tăng theo lộ trình để đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030. Phương án này có thể giúp giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới trưởng thành xuống còn 36% vào năm 2030, đạt mục tiêu trong Chiến lược Quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá (PCTHTL).

Về thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu, bia, theo Bộ trưởng, tiêu thụ rượu bia gây ra tác hại nghiêm trọng cho cả sức khỏe thể chất và tinh thần. Bằng chứng khoa học cho thấy sử dụng rượu bia là nguyên nhân gây ra 31 nhóm bệnh và rối loạn sức khỏe bao gồm xơ gan, ung thư và các vấn đề rối loạn tâm thần do rượu. Hơn nữa, lái xe sau khi uống rượu bia là nguyên nhân hàng đầu gây thương tích và tử vong do giao thông; say rượu, bia là một yếu tố nguy cơ chính gây ra bạo lực gia đình. Tử vong do rượu bia ở Việt Nam đã tăng nhanh trong những năm qua, và gây ra tới hơn 46,000 cả tử vong vào năm 2021, chiếm hơn 6% tổng số tử vong hàng năm. Bộ Y tế nhất trí với phương án 2 về mức thuế và lộ trình tăng thuế đối với mặt hàng rượu, bia như Dự thảo Luật.

Về thuế TTĐB đối với nước giải khát có chứa đường, bằng chứng mạnh mẽ của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) chứng minh rằng việc tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường (ĐUCĐ) làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2, bệnh tim mạch, sâu răng, loãng xương và gây thừa cân và béo phì, từ đó dẫn đến tăng nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm khác bao gồm ung thư. Tại Việt Nam, tiêu thụ ĐUCĐ đã tăng gấp 4 lần trong 15 năm, từ 18,5 lít/người năm 2009 lên 66 lít/người năm 2023. Xu hướng gia tăng sử dụng ĐUCĐ đáng báo động này là một yếu tố quan trọng góp phần làm tăng tỷ lệ thừa cân béo phì ở thanh thiếu niên trong độ tuổi 15-19, đã tăng hơn gấp hơn 2 lần, từ 8,5% năm 2010, lên 19% vào năm 2020. Bộ Y tế nhất trí đề xuất của Chính phủ trong việc áp thuế TTĐB trước mắt đối với nước giải khát có chứa đường theo Tiêu chuẩn Việt Nam, còn các loại đồ uống có đường khác sẽ có lộ trình để áp thuế sau khi đã thực hiện ổn định đối với nước giải khát có đường. Về thuế suất, dự thảo đưa ra mức thuế suất 10% trên giá bán ra của doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu, theo tính toán với mức thuế suất này chỉ làm tăng 5% giá bán lẻ. Mức tăng giá bán lẻ như vậy là không đáng kể, chưa đủ để tác động làm thay đổi hành vi tiêu dùng. Bộ Y tế nhận được đề xuất của WHO đề nghị áp một lộ trình thuế với mức tăng cao hơn để bảo đảm giá tăng 20% do tăng thuế theo khuyến cáo toàn cầu của WHO (tương đương với mức thuế suất 40%), để giảm mức tăng tiêu thụ đối với các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe này.

Đối với quy định về thuế TTĐB cho thuốc lá mới, Bộ Y tế đề nghị bỏ quy định tại Điều 12 Dự thảo Luật về việc: “Giao Chính phủ quy định việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt cụ thể đối với từng loại sản phẩm thuốc lá mới trong trường hợp được phép nhập khẩu, sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam”. Hiện nay, Luật PCTHTL chưa quy định về các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá điện tử (TLĐT), thuốc lá nung nóng (TLNN). Do đó, việc đưa các sản phẩm này vào diện chịu thuế TTĐB trong khi chưa có cơ sở pháp lý là không phù hợp. Bên cạnh đó tại Khoản 3 Điều 2 Dự thảo Luật Thuế TTĐB còn quy định: “3. Trường hợp cần thiết phải sửa đổi, bổ sung đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt tại Điều này để phù hợp với bối cảnh kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ, giao Chính phủ xem xét, quy định”. Do vậy, kể cả trong trường hợp mang tính dự phòng thì cũng là quy định thừa, gây ra hiểu lầm về định hướng cho phép sản xuất, kinh doanh, lưu hành các loại sản phẩm này.

Bộ Y tế đã có báo cáo Chính phủ đề xuất giao Bộ Y tế xây dựng Nghị quyết của Quốc hội quy định cấm TLĐT, TLNN và các sản phẩm thuốc lá mới khác để bảo đảm đáp ứng nhu cầu cấp bách trong việc ngăn chặn tác hại của các sản phẩm này, tránh cho có thêm nhiều người trong tương lai nghiện nicotine và nguy hại đến sức khỏe, tính mạng. Đây đang là vấn đề nóng, cử tri cả nước và nhân dân rất quan tâm, bởi các sản phẩm thuốc lá mới độc hại, gây bệnh, gây nghiện nhanh, là cửa ngõ để ma tuý núp bóng vào Việt Nam, đặc biệt đối tượng học sinh, sinh viên. Về lâu dài, Bộ Y tế sẽ sửa đổi, bổ sung Luật PCTHTL để bổ sung quy định này vào Luật bảo đảm tính ổn định trong triển khai thực hiện. Tại phần biểu thuế thuốc lá, Bộ Y tế cũng đề nghị bỏ đơn vị tính là mililit (ml) đối với thuốc lá, vì theo khái niệm thuốc lá và nguyên liệu thuốc lá không có thành phần là chất lỏng. Chất lỏng chỉ có trong thuốc lá điện tử nên đề nghị không bổ sung đơn vị tính mililit. Quy định này sẽ dẫn đến cách hiểu là chủ trương của cơ quan quản lý hướng tới cho phép kinh doanh thuốc lá điện tử.